شاخص هاي اكولوژيك براي توسعه پايدار اكوتوريسم در گيلان

گروه بزرگی از گردشگران جهان را آن‌هایی تشکیل می‌دهند که تنها برای دیدار از مناطق طبیعی نامسکونی و دست نخورده جهان سفر می‌کنند و به تماشای گیاهان و پرندگان و ماهی ها و دیگر جانوران می‌پردازند. به این‌گونه از گردشگران که در اصل به دیدار از زیست‌بوم و طبیعت می‌پردازند، نام اکوتوریست یا بومْگرد داده شده است. بسیاری از کشورها بخش هنگفتی از درآمد خود را از بومگردان خارجی تأمین می‌کنند.

توریسم را باید آميزه اى از چندين جزء گوناگون در نظر گرفت: عمل مسافرت، توقفى کوتاه، هدفى خاص و فعاليتهائى که در مقصد انجام می گيرد.

Tourism یا گردشگری حركتی است، كه از یك نقطه آغاز و در همان نقطه به پایان رسد، یعنی حركت چرخشی حول یك محور و بازگشت به نقطه شروع. این صنعت در حال حاضر، یکی از سه صنعت برتر جهان ( صنايع خودرو سازي،‌نفتي و توريسم) به شمار میرود.

برخی از انواع گردشگری که شاید تا کنون به گوش ما نخورده باشند یا به عنوان یک نوع مستقل از گردشگری از آن اطلاعی نداشته باشیم عبارتند از:

گردشگری ماجراجویانه، گردشگری نیاشناسی، E-Tourism یا گردشگری مجازی ، طبیعت گردی یا اکوتوریسم، گردشگری آموزشی، گردشگری درمانی، گردشگری تفریحی، گردشگری میراث فرهنگی، گردشگری زیارتی، گردشگری ورزشی، گردشگری فضایی، ژئوتوريسم و غیره.

اکوتوریسم به عنوان شکلی از توریسم مبتنی بر بازار تعریف شده است که بعنوان ابزار توسعه پایدار توسط NGO¬ها، خبرگان توسعه و آکادمی ها از 1990 شناخته و مورد مطالعه قرار گرفته است.

تعریف انجمن بین المللی اکوتوریسم(TIES ) در سال 1991 یکی از آخرین تعاریف در این باره است: " اکوتوریسم مسافرتی است به مناطق طبیعی با تعهد به حفظ محیط زیست و آسایش مردم بومی."

از اصول حاكم بر اکوتوریسم مي توان به موارد ذيل اشاره كرد:

• کاهش اثرات منفی آن بر طبیعت و فرهنگ منطقه که می¬تواند باعث خسارت ساکنین شود.

• آموزش مسافران درباره اهمیت حفاظت از محیط زیست.

• تاکید بر اهمیت کسب و کار مرتبط بطوریکه کارها با مشارکت مسئولان محلی و مردم بوده و در جهت دستیابی به منافع و مزایای حاصل از محافظت باشد.

• زمینه¬های کاری مقدمتا به گروههای کوچک بومی با مشاغلی در مقیاس کوچک تحویل داده شده است و تاکید بر مشارکت محلی، مالکیت و فرصتهای شغلی، بویژه برای مردم روستایی و اخذ همکاری آنها در مدیریت منابع محلی است.

• و غیره.

در واقع توریسم پایدار را توریسمی می دانند که از نظر اکولوژیکی و بوم شناختی بی خطر بوده و از نظر اقتصادی قابل اجرا و ممکن و از نظر اجتماعی قابل پذیرش باشد.

مولفه های اکولوژیکی مهم در توسعه پایدار توریسم و اکوتوریسم

توریسم و اکوتوریسم بدون برنامه ریزی دقیق و بدون توجه به قابلیتهای بوم شناختی، محلی، فرهنگی و اجتماعی، برای منطقه مورد نظر مشکلاتی را در پی خواهد داشت و برعکس یک اکوتوریسم برنامه ریزی شده و بی عیب به سمت استفاده مناسب از محیط زیست و منابع دریایی و زمینی در منطقه پیش خواهد رفت.

اغلب محیط¬های طبیعی بکر یا حوزه¬های حفاظت شده محلی مناسب برای اکوتوریسم به شمار می رود. توسعه توریسم در این محلها همچون تیغ دولبه است چرا که همان طور که گفته شد توسعه ممکن است منجر به از بین رفتن حوزه های حفاظت شده شود. داشتن دانش کافی درباره قابلیتهای منطقه برای کنار آمدن با توریسم از دیدگاه محیطی، اجتماعی و اقتصادی و دانش درباره انتظارات مردم بومی و انتظارات توریستها از الزامات برنامه ریزی برای داشتن اکوتوریسم پایدار است.

برای داشتن یک اکوتوریسم پایدار باید به شناسایی اصول اکوتوریسم پرداخت و نیز مولفه های مرتبط را بررسی کرد.

همان طور که از تعریف توسعه پایدار توریسم برمی آید ضمن حفاظت از محیط، باید بین فعالیتهای توریستی و ارزشهای اجتماعی و اقتصادی انطباق لازم وجود داشته باشد. لذا بر همین اساس می توان بطور عمومی شاخص های زیر را برای تحقق توریسم( اکو توریسم) پایدار پیشنهاد کرد:

• تنوع زیستی:

وجود تنوع زیستی نظیر سواحل زیبا در کنار جنگلها و یا کوهها شرایطی را فراهم می کند که در آن موجودات مختلف در یک منطقه می توانند زندگی کنند. این خود باعث جذب گردشگر به منطقه شده و از سوی دیگرتنوع زیستی امکان کسب تجربیات متعدد در دریا و کوه و جنگل ها و رودخانه ها و سایر جاذبه های زیستی یک منطقه را برای سیاحان فراهم می آورد. انجام فعالیتهای توریستی در دریا مثل: غواصی به منظور مشاهده دنیای شگفت انگیز زیر آب، قایق سواری ،ماهی گیری، اسکی روی آب و ... در کنار فعالیتهای سرگرم کننده در جنگلها و کوههای اطراف آن می تواند برای گردشگران بسیار جالب باشد. نکته ای که در این خصوص باید مورد توجه قرار گیرد برنامه ریزی به نحوی است که حضور سیاحان در منطقه برای این اکوسیستم خطری نداشته باشد.

• شرایط آب و هوایی:

توجه به شرایط آب و هوایی در یک منطقه به منظور برنامه ریزی متناسب با آن در داشتن توریسم پایدار بسیار اهمیت دارد. برنامه ریزی برای استفاده سیاحان از شرایطی که بر اثر وجود تنوع زیستی ایجاد شده ارتباط نزدیکی به چگونگی شرایط آب و هوایی منطقه دارد. شناسایی زمانهای مناسب برای حضور گردشگران در منطقه، توجه به تغییرات دما، بادهای موسمی، بارشهای فصلی، طوفانها و غیره در دستیابی به اهداف توریسم پایدار بسیار مهم است.

• منابع آبی و توزیع آن:

آب تازه و سالم از مهمترین نیازهای سیاحان است. وضعیت سفره¬های زیرزمینی و آب های سطحی در تامین رضایت سیاحان بسیار موثر می¬باشد. در صورتی که منابع آبی یک منطقه کم بوده و یا آ ب شیرین و مناسب جهت استفاده سیاحان موجود نباشد منطقه مورد استقبال گردشگران واقع نمی¬شود. بر اساس یافته های گوسلینگ در منطقه"زن زیبار" مصرف آب توریست¬ها 15 برابر مصرف آب مردم بومی بوده است. لذا توجه به این شاخص حیاتی از اهمیت بالایی برخوردار است.

• مدیریت زباله ها:

عدم مدیریت مناسب زباله¬ها جدا از نازیبا شدن ظاهر منطقه، اثرات منفی زباله ها بر محیط زیست موجودات و تخریب اکوسیستم را نیز در پی دارد. از طرف دیگر این زباله ها باعث آلوده شدن منابع آبهای سطحی و زیر زمینی منطقه می شود. همانطور که در تعریف توسعه پایدار توریسم اشاره شد، یکی از شرط¬های توسعه پایدار حفاظت از اکوسیستم است. از این رو هم از نظر زیستی و هم از منظر اجتماعی، ایجاد تسهیلاتی مقتضی و تدابیری اساسی برای زباله¬ها و سرویس های بهداشتی عمومی در این مناطق از پیش نیازهای توریسم پایدار است. برای داشتن توریسم و بویژه اکوتوریسم پایدار لازم است علاوه بر شاخص های اکولوژیکی بالا به عوامل اقتصادی– اجتماعی و فرهنگی هم توجه داشت چرا این عوامل از هم منفک نبوده و مستقیما بر کیفیت محیط اثر می گذارد.

مولفه زیستی- فیزیکی اكوتوريسم پايدار در استان گیلان

براساس آمارهای منتشر شده از سوی سازمان جهانی گردشگری، كشور ایران با دارا بودن رتبه پنجم در میان كشورهای دنیا از نظر تنوع زیستی، اقلیمی و دارا بودن ویژگی های منحصر به فرد طبیعی، قابلیت فراوان در توسعه اكوتوریسم دارد.

استان گیلان با داشتن جاذبه های زیستی بسیار زیبا در کنار جاذبه های تاریخی و اقلیمی از مهمترین قطب¬های جذب گردشگران طبیعت( (Ecotourists محسوب می شود.

شاخص های اکولوژیک استان گیلان برای توسعه توریسم پایدار

• تنوع زیستی:

مجاورت دریای خزر و رشته کوه¬های تالش و نیز جنگلهای انبوه و بکر این کوهها، وجود مرداب انزلی و سواحل زیبایی نظیر چمخاله، باعث بوجود آمدن تنوع زیستی در این استان شده واین زیستگاهها محل مناسبی برای انواع پرندگان مهاجر و حیوانات دریایی و جنگلی می باشد. [4 و 2] با برنامه ریزی مناسب می توان از این فرصت برای جذب سیاحان بهره لازم را برد. ایجاد تسهیلات برای انجام فعالیتهای تفریحی مناسب برای سیاحان با توجه به نوع اکوسیستم در برنامه ریزی توریسم(اکوتوریسم) پایدار بسیار مهم است.

• شرایط آب و هوا:

آب و هوای استان گیلان معتدل و مرطوب بوده و در بیشتر ماه¬های سال دارای بارندگی است. توجه به وضعیت جوی حاکم بر دریای خزر، جنگلها و کوهها و نیز شرایط حاکم بر اکوسیستم مرداب انزلی در فصلهای مختلف سال به منظور برنامه ریزی توریسم پایدار ضروری است.

• منابع آبی و توزیع :

از آنجا که بارش باران در این استان زیاد است، منابع و سفره های سطحی و زیر زمینی آب در این استان به وفور وجود دارد و تنها مسئله مهم در این زمینه لزوم ایجاد تسهیلاتی برای تامین آب آشامیدنی نه تنها برای سیاحان بلکه ساکنین این استان در درجه اول می باشد.

• مدیریت زباله ها:

یکی از مشکلاتی که ساکنین اغلب بخشهای استان گیلان با آن مواجه هستند، عدم وجود سیستمی مناسب برای دفع زباله ها است. این معضل بخصوص در مناطق دیدنی استان نظیر سواحل زیبا و پارکهای جنگلی و مرداب انزلی علاوه بر نازیبا کردن ظاهر منطقه باعث از بین رفتن انواع ماهی ها و تخریب زیستگاه انواع پرندگانی شده است که هر سال به این استان مهاجرت میکردند. توجه به این مهم به منظور دستیابی به اهداف توریسم پایدار بسیار حیاتی می باشد.

امید است مسئولین امر گردشگری در استان گیلان با برنامه ریزی مناسب و توسعه توریسم (اکوتوریسم) پایدار در منطقه بخشی از مشکلات مردم این منطقه را رفع نمایند، چرا که از اهداف توریسم پایدار مشارکت مردم بومی در منافع حاصل از توسعه است.مشکلاتی نظیر بیکاری وسیع، عدم مدیریت مناسب منابع فراوان آبی و عدم وجود تسهیلات مناسب در دفع زباله ها و ...

 نویسنده :زهرا یزدان نژاد